همشهری آنلاین-زینب کریمی: آنهایی که از شهرستان برای کار به تهران می‌آمدند، به‌خصوص آنهایی که در میدان تره‌بار کار می‌کردند او را دورا دور می‌شناختند. دست خیر او و علاقه‌ای که به امام خمینی(ره) داشت از او اسوه‌ای بزرگ از مردانگی ساخت. حالا منطقه ما با مزین کردن محله‌ای به نام او، یاد او را در دل ساکنان اصیل و مذهبی محله طیب، به خوبی حفظ کرده است؛ ساکنانی که سال‌هاست در این محله سکونت دارند. گزارش این هفته حاصل گشت وگذار در کوچه‌پسکوچه‌های این محله وگفت‌وگو با اهالی قدیمی است. در کنار این گزارش «سارا عبادی» پژوهشگر محله طیب اطلاعات آماری در اختیار ما قرار داد تا با نگاهی علمی و پژوهشی بتوانیم این محله را بیشتر بشناسیم.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
در محدوده میدان خراسان از هر کسی سراغ خیابان طیب را بگیری نشانی خیابان ۱۷ شهریور جنوبی را می‌دهد و راهنمایی‌ات می‌کند تا با گذر از کوچه‌پسکوچه‌ها خودت را به خیابان طیب برسانی. قدیمی بودن محله را از سن و سال بیشتر کاسبان آن می‌توانی حس کنی. خیابان طیب از سر خیابان ۱۷ شهریور جنوبی تا انتهای آنکه به بوستان ولی‌عصر(عج) یا همان بیسیم منتهی می‌شود، سرتاسر مغازه است. این خیابان نه چندان طولانی که از ابتدا تا انتهایش را می‌توانی پیاده طی کنی به تنهایی بازاری از انواع و اقسام اجناس مورد نیاز هر شهروند است. از نانوایی و قصابی و سلمانی و مغازه‌های لوازم خانگی و لباس گرفته تا سایر مشاغل خدماتی مانند شیرینی‌فروشی و خواربارفروشی در کنار انواع تعمیرگاه‌ها، عینک‌فروشی، عکاسی و طباخی و... فعالیت می‌کنند.
تنوع و در دسترس بودن این مغازه‌ها اهمیت این خیابان را بیشتر می‌کند. داخل کوچه‌های فرعی اما بافت قدیمی به‌صورت پررنگ‌تر به چشم می‌خورد. قدم زدن درکوچه‌های تو در توی محله آنقدر با حس زندگی در گذشته‌های دور همراه می‌شود که تو را به یاد فیلم‌های خاطره‌انگیز دوران کودکی‌ات بیندازد. هیاهوی امروز شهر که باعث شده بسیاری از صداها را نشنوی در کوچه‌های این محل حاکم نیست. اگر آرامش در شهر را شنیدن صدای کفش پایت در کوچه‌ها بدانی، در کوچه‌پسکوچه‌های این محله با شنیدن صدای کفش‌هایت به خوبی به این آرامش دست‌خواهی یافت.
اعدام طیب مهم‌ترین تحول تاریخی محله
محله طیب، از مسیر شمال به جنوب، به خیابان خاوران ـ خیابان حصاری و دهنادی و از محدوده شرق به غرب به خیابان انورزاده و خیابان هفده شهریور منتهی شده است. وجود بقعه امامزاده اهل بن علی(ع) در شکل‌گیری این محله تأثیر به‌سزایی داشته و قدیمی‌ترین قسمت این محله را می‌توان در اطراف این بقعه و همچنین محدوده خیابان طیب جست‌وجو کرد. جمعیت محله طیب چشمگیر است و در تحلیل این مورد ارزان بودن خانه و زمین به‌عنوان مهم‌ترین عامل مورد بررسی قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخی در این محله، اعدام «طیب حاج رضایی» است. او نپذیرفت که به نام امام خمینی(ره) اغتشاش و آشوب برپا کند و به دلیل حمایت از امام خمینی(ره)، محکوم به اعدام شد. طیب حاج رضایی پس از اعدام در صحن حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به خاک سپرده شد. سکونت «طیب حاج رضایی» وجه تسمیه این محله است.
زمینم را متری ۳ تومان خریدم
«قاسم پورصالح» متولد ۱۳۱۴ و از ساکنان قدیمی این محله است. منزلش در خیابان شهید تاری و در کوچه پورصالح است. او اسم خیابان را مانند بسیاری از اهالی قدیمی محل، خیابان خیام می‌خواند: «۶۰ سال پیش بود که به این محل آمدم. قدیم‌ها اسم این خیابان خیام بود و ما قدیمی‌ها عادت کرده‌ایم و هنوز با همین نام این خیابان را می‌شناسیم. خانه ما در کوچه پورصالح است. من از نخستین افرادی بودم که به این محل آمدم و چون نخستین خانه کوچه‌مان را ساختم اسم کوچه را هم گذاشتم کوچه پورصالح. ما که آمدیم، خیابان خالی از سکنه بود. زمین‌های اینجا برای خانم فخرالدوله بود. من هم با واسطه، زمین را متری ۳ تا تک تومانی از بنگاهی خریدم. آن طرف خیابان یعنی خیابان عارف کاملاً سبزیکاری بود و این سمت هم برّ و بیابان بود. هر کسی جرئت نمی‌کرد به اینجا بیاید. بعدها کارخانه برق را سرخیابان خیام ساختند و مدتی بعد هم ساختمان کارخانه برق شد حمام محل. حالا دارند حمام را هم خراب می‌کنند و می‌خواهند به جایش مجتمع ۶۰ واحدی بسازند. »
محله‌ام را دوست دارم
«علیرضا نجار»، آرایشگر مهربان و صمیمی محله طیب متولد ۱۳۲۴ است و از سال ۱۳۴۹ از محله امیریه به این محل تغییرمکان داده است. او درباره حال و هوای قدیم محله می‌گوید: «زمانی که به این محل آمدم خیابان کاملاً خاکی بود. سال‌های ابتدایی سکونتم در این محل سرقفلی یکی از مغازه‌های ابتدای خیابان را خریدم و مشغول به کار شدم. خوب به یاد دارم وقتی باران می‌آمد جوی‌های آب بالا می‌زد و آب تمام خیابان را می‌گرفت. دور میدان خراسان رفت و آمد مختل می‌شد و اصلاً نمی‌شد پیاده تردد کرد. آن وقت، گاری‌چی‌ها و صاحب‌های موتورهای سه‌چرخ، مبلغی از مردم می‌گرفتند و مردم را جابه‌جا می‌کردند. به هرحال آن روزها گذشت و حالا محله آباد شده و من هم به‌عنوان فردی که سال‌هاست اینجا سکونت دارم محله‌ام را دوست دارم. »
تنها نانوایی محله بودیم
«محمدحسین سالاری» متولد ۱۳۲۱ است و از سال ۱۳۵۹ نانوایی سنگکی خیابان طیب را دایر کرده است: «مغازه‌های این محدوده تا سر خیابان جهان پناه برای آقای رئیسی است. من که به این محل آمدم سرقفلی نانوایی را ۱۲۰ هزار تومان خریدم. پیش از من «اصغر فرقانی» که آسیاب‌دار بود در این مغازه کار می‌کرد. آن موقع نانوایی‌ها مانند حالا فراوان نبود. تقریباً تنها نانوایی محل را من داشتم. به دلیل اینکه نان سنگک می‌پختیم مشتری‌های زیادی هم از اطراف داشتیم. محله طیب نسبت به قبل تغییر خاصی نکرده است. مغازه‌ها از همان سال‌ها سر جایشان هستند. خیلی‌ها از این محل رفتند و بعضی هم فوت کردند و حالا پسرهایشان مغازه را می‌چرخانند. همین مغازه کناری ما آرایشگری بود که صاحبش فوت کرد و حالا به میوه‌فروشی تبدیل شده است. خدا رحمت کند «حسین ابراهیمی» را که در همین محله کاسب بود و حالا فوت کرده است. آقا ماشاالله و حسین بقال هم از دیگر کاسب‌های قدیمی بودند که حالا در میان ما نیستند. »
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۵ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۹/۰۱
نظر شما